İneklerde Doğumdan Sonra Oluşabilecek Problemler

İneklerde Doğumdan Sonra Oluşabilecek Problemler Nelerdir? Hangi Önlemler Alınmalıdır? Neler Yapılmalıdır?

İneklerde Doğumdan Sonra Oluşabilecek Problemler

**İneklerde doğumdan sonra çok önemli problemler ortaya çıkabilmektedir. Kalsiyum/Fosfor metabolizmasına bağlı olarak ortaya çıkan problemler ve İneklerde enerji metabolizmasına bağlı olarak ortaya çıkan problemler olarak sayılabilir. Ortaya çıkacak olan bu problemlerin temelinde, beslemede eksiklikler ile sürü yönetiminin kötü yönetilmesi vardır.

Bu problemleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

• Ketozis
• Doğum Felci (Hipokalsemi = Süt Humması)
• Yağlı inek sendromu (şişman inek hastalığı = Fat Cow Sendrom)
• Şirdenin (Abomasum) yer değiştirmesi
• Retentio Secundinarum = Sonun atılamaması
• Döl tutmama
• Laminitis
• Metritis
• Mastitis
• Selüloz azlığı / asidoz / karın şişmesi

Ketozis:

**Ketozis, ineklerde doğumdan sonra birkaç gün içinde veya birkaç hafta içinde ortaya çıkar. ineklerde, kabızlık, durgunluk, sütün azalması, iştahsızlık, sümüksü dışkı, zayıflama, sinirli haller, kambur duruş ve boş çiğneme gibi belirtiler görülür.  Günde 2 kez olmak üzere 150 ml. propilen glikol ya da sodyum propionat verilerek ve bu uygulamaya en az 4 gün devam edilerek sağıtılabilir. Ayrıca damardan hipertonik glikoz solüsyonu ile glukokortikoidler enjekte edilir.

Ketosis’ten Korunma ve Önlemler:

**Kuru dönemde inekler şişmanlatılmamalı ve zayıflatılmamalıdır. Kuru dönemin son iki haftasında yani Doğumdan önce son iki haftasında yavaş yavaş artırmak ve alıştırmak şartıyla konsantre yeme adaptasyonu sağlanmalıdır. Ayrıca doğuma iki hafta kala ineğin yemine NİACİN ilave edilmesi de yararlı olacaktır.

İneklerde Doğum Felci (Hipokalsemi-Süt Humması):

**Doğuma 1-2 gün kala veya doğumdan hemen sonra 1-2 gün içerisinde meydana gelebilir. İnekte, kulaklar, meme soğumaya ve vücut ısısı düşmeye başlar, sallantı yürüyüş veya tamamen yatma hali, başını omuza dayama hali görülür, gözbebekleri genişler, bakışlar donuklaşır ve çok şiddetli vakıalarda koma hali ve hatta ölüm görülebilir.

**Tedavisi damar içi yavaş yavaş Kalsiyum solüsyonu enjeksiyonu ile mümkündür.

Doğum Felcini Önleme Yolları:

**Kuru dönemde yaklaşık olarak 550 kg canlı ağırlığındaki bir ineğin kalsiyum ihtiyacı günde ortalama 40 gramdır. Kuru dönemde inek yüksek kalsiyum içiren bir rasyonla beslendiğinde Hipokalsemiyi artıracaktır. Dolayısıyla düşük kalsiyum içeren bir rasyon doğumdan sonra oluşabilecek doğum felcini önler, rasyon yüksek oranda kalsiyum içermesi durumunda ise doğumdan sonra doğum felci riskini artıracaktır. Kuru dönemde düşük kalsiyum içeren kaba yemlerin verilmesi daha uygundur. Örneğin, çayır otu, reygras, tefgras gibi kaba yemlerin verilmesi gibi. Yapılan araştırmalar sonucunda D vitamini enjeksiyonunun doğum felcini önleyeceğini ortaya koymuştur. Doğuma 3-7 gün kala özellikle D vitamini takviyesi da yapılması yerinde olacaktır. Ayrıca doğumdan sonra oluşabilecek Süt humması-Hipokalsemi gibi olumsuz durumların ortaya çıkmasını önleyebilmek için kuru dönemin son 2-3 haftasında kan kalsiyum düzeyini normal seviyede tutabilmek için Anyonik tuzların ( amonyum klorür, amonyum sülfat vb.) yeme katılmasıyla kontrol altına alınabilir.

**Hipokalsemi tek başına büyük bir problem olduğu gibi ayrıca başka sorunlara da yol açmaktadır. Sonun atılamaması, kan zayıflığına bağlı olarak güç doğumların olması, tekrar gebe kalma oranında büyük düşüş, karın şişkinliği Mastitis, metritis, Ketozis, şirdenin yer değiştirmesi ve sütün azalması gibi önemli problemler Hipokalsemi vakıasından sonra ortaya çıkabilir.

Şişman İnek Sendromu (Fat Cow Sendrom)

**Kuru dönemde çok beslenen ineklerde görülür. Doğumdan hemen sonra ineklerde, hızlı zayıflama ve iştah kaybı oluşur. İnek yatar ve kalkamaz. Nabız ve solunum hızı artır. Bu belirtilerden hemen 1 hafta içinde inek komaya girer ve hatta ölüm dahi gözlenir. Tedavi için bazı ilaçlar denense de genellikle etki etmez ve tedavide başarılı olunmaz. Bu durumu önlemek için kuru dönem beslemeye dikkat edilmeli, yağlandırılmamalı ve inekler zayıflatılmamalı ve şişmanlatılmamalıdır. Kuru dönem boyunca mısır silajı ineklere verilmemesi yararlı olacaktır.

İneklerde Şirdenin (Abomasum) Yer Değiştirmesi

**İneğin Dördüncü midenin normal yerinden sağa ya da sola doğru bükülmesiyle oluşur. Şirdenin yer değiştirmesi, doğumu takiben 2-3 hafta içerisinde meydana gelir. Kesif yem ile kaba yem orantısızlığı ve kaliteli kaba yemin eksikliği şirdenin yer değiştirmesine zemin hazırlar. Genellikle şirden (Abomasum) sola doğru yer değiştirir.

Abomasumun Yer Değiştirmesini Önleyecek Tedbirler:

**Kuru dönemde silaj tüketimi kısıtlanmalı ve ineğe vücut ağırlığının en az yüzde 1’i kadar kaliteli kuru ot takviyesi yapılmalıdır. Süt humması, Mastitis, sonun atılamaması, şişman-zayıf inek sendromu gibi problemler Şirdenin yer değiştirmesine ortam hazırlayacağından bu problemler için önceden mutlaka gerekli önlemler alınmalıdır. Kuru dönemde, özellikle kuru dönemin son 2 haftasında yani doğuma 2 hafta kaldığında, ineğe verilen kesif yem miktarı, 100 kg canlı ağırlığındaki bir ineğe 750 gram oranını geçmeyecek şekilde kesif yem verilmelidir. Örneğin, 600 kg canlı ağırlığındaki ineğe 4,500 gramdan fazla verilmemelidir. Doğumu takip eden dakikalarda kalsiyum-fosfor dengesini sağlamak için, bu dengeyi sağlayan ve subklinik veya klinik hipokalsemiyi önleyen D3 vitaminini, doğumu 2-7 gün kala enjeksiyon olarak uygulanması yararlı olacaktır.

İneklerde Doğum Sonrası Sonun Atılamaması:

**Doğumdan sonra ortaya çıkabilecek yaygın problemlerden bir başkası da Sonun atılamamasıdır. Dolayısıyla bu problemle beraber, ineğin tekrar gebe kalmanın gecikmesine, süt veriminin azalmasına, rahimin tekrar eski halini alması gecikir, kısırlığa, rahim iltihabına sebep olarak ciddi ekonomik kayıplara neden olur.

**Sonun atılamamasının nedenlerini, Bruselloz, BVD, IBR, Leptospirosis gibi enfeksiyöz hastalıklar, vitamin – mineral eksiklikleri olarak sayılabilir. İyot ve A vitamini eksikliği, selenyum, Kalsiyum/Fosfor dengesizliği olan sürülerde sonun atılamaması olaylarının daha da arttığı gözlenmiştir.

**Doğuma yakın dönemde ineğin çok fazla miktarda kilo alması, plasenta bağlantısını yeterince olgunlaşamaması yani erken doğum olayları yaşanması ve mısır silajı tüketimi gibi etkenler sonun atılamamasına sebep olabilir.

Alınması Öngörülen Önlemler:

**Kuru dönem süresinin en az 45 gün olması, ineğe günlük hareket imkanının verilmesi, vitamin A, D, E ve selenyum enjeksiyonları ya da bunları içeren yem katkıları, enfeksiyöz hastalıklara karşı aşılamada önlem olarak düşünülebilir. Doğum yapacak olan bölümün kuru, temiz, rahat ve geniş olması, ortamın iyi havalandırılması, aşırı sıcak, nemli ve kalabalık olmayan barınaklar gibi hususlar sonun atılamaması konusunda gerekli önlemlerin başında gelir.

**Kalsiyum/fosfor dengesi için doğumdan önceki bir hafta içerisinde D3 vitamini uygulaması ve doğumu takip eden en kısa sürede enjeksiyon ya da ağız yoluyla kalsiyum verilmesi koruyucu hekimlik yönünden başarı ve katkı sağlayacaktır.

Döl Tutmama:

**Döl tutmama sebeplerini, kuru dönemde ineklerin çok yağlandırılması, doğum öncesi aşırı şişmanlatılması ve doğum sonrası hızlı zayıflama gösterilmesi sonucu sonunu atamama, rahimin iltihaplanması, ovariyumda kistler oluşması gibi problemler gösterilebilir ve bu problemler döl tutmamaya daha yatkın olurlar. Ayrıca, karın şişmesi olayları, selüloz takviyesinin azlığı, Asidozis’in ortaya çıkması, kaba ve konsantre yem oranındaki dengesizliklerden, kaba yemde taze baklagillerin çok olmasından kaynaklanır.

Laminitis:

**Laminitis problemi, kaba yem ile konsantre yem oranının dengesizliği sonucunda ortaya çıkan topallık ile kendini gösteren bir problemdir. İnekte zamanla verim düşüklüğü ortaya çıkar ve ayakta duramaz, durmakta rahatsızlık çeker. İşkembede biriken ve oluşan aşırı miktarda Histaminin kan dolaşımıyla ayaklara gitmesi sonucu meydana gelir.

**Kaba yem-kesif yem orandaki dengesizlikten dolayı Asidoza neden olup inekte ayak problemleri ortaya çıkacaktır. Asidozla beraber süt yağı oranında da düşme olabilir. Ayrıca, çok ince kıyılmış kaba yemler, sütteki yağ oranının düşmesine sebep olabilir.  Böyle durumlarda hayvan başına yemine, 70 gram Sondum Bikarbonat ile 130 gram soda ilave edilmesi yararlı olacaktır. Özellikle süt hayvanların doğumdan sonraki ilk 100 günde uygulanmalıdır. Besi hayvanlarında özellikle besi son dönemlerinde aşırı kesif yem ile beslendiklerinden dolayı ayak hastalıkları ve topallıklar oluşmasını önlemek ve işkembenin Ph’ını dengelemek için hayvan başı günde 50 gram MgO(magnezyum oksit) ve 120 gram soda yemin için konularak verilebilir. Oranın yarısı sabah diğer yarısı da akşam verilebilir.

**Kuru dönem iç ve dış parazit mücadelesi için en uygun dönemdir. Hayvanların yemine katılarak ya da enjeksiyon tarzında A, D, E vitaminleri ile kuru dönemdeki inekleri desteklemek gerekir. Kuru dönemin son 3 haftasında yani doğumdan 3 hafta önce uygulanan Selenyum ve E vitamini enjeksiyonları ya da bunların yeme ilave edilmesi, sonun atılamaması olaylarını önler. Kurudaki ineklere kuru, temiz ve rahat bir ortamda oluşturulmalı, rahat hareket edebilmeleri sağlanmalıdır. Aşırı sıcaklıkların olması durumunda serinletme gibi önemli tedbirler mutlaka alınmalıdır.

Sütün Yağ Oranı Düşmesinin Nedenleri

• Kaba yem-Kesif yem oranındaki dengesizlikler,
• Asidoz
• İştahsızlık
• Ayak problemleri
• Çok ince kıyılmış kaba yemler.
• 
  

Gebe İneklerin Doğum Belirtileri

**Gebe ineklerin en önemli doğum belirtisi iştah azalmasıdır.

**Yatıp kalkmamasının artması,

**Sancının artması,

**Vulva büyür,

**İnleme görülür,

**Meme büyümeye ve şişmeye başlar,

**Doğuma birkaç gün kala sağrı kaslarında gevşeme olur ve sağrı kaslarında çökme olur.

**İneklerde normal olarak gebelik süresi 270-280 gün sürer. 3 veya 5 gün erken ya da geç doğum olabilir. Doğum bölmesi, ineğin rahat edebileceği ve bol altlıklı bir yer olmalıdır. Doğum bölgesi büyük olması, inek kendini daha rahat hisseder ve ineğin daha rahat doğum yapmasını sağlar. Doğum bölmesinde biriken gübre atılmalı, ıslanan altlıklar ise sık sık değiştirilerek bölmenin kuru ve temiz olması sağlanmalıdır.

**Doğuma müdahalede acele edilmemelidir. İlk defa doğum yapacak düvelerde doğum süresi biraz daha uzundur. Düveler 2-4 saat sancı ve ıkınma olur. 1-2 saatte yavrunun gelmesi için beklenilir. İneklerde ise sancı ve ıkınma 1-3 saat kadar sürer. Yavrunun gelmesi de 1-2 saati bulur ve inek bu sürece çaba sarf eder.

İneklerde Doğum Sonrası İştahsızlık

**Doğumdan sonra 1-2 saat, en geç ise 24 saat içerisine yavru zarları denildiği “eşi” düşmeye başlaması lazım. Yavru zarları düşürmediğinde veteriner hekim tarafından müdahale edilerek yavru zarları alınmalıdır. Dolayısıyla yavru zarları alınmadığında inekte önce iştahsızlık görülmeye başlar, sonrasında ise yavru zarları çürümeye başlayarak, emilir ve emilmesi sonucunda da zehirlenme belirtileri görülür. Bu durum hayvanın ölümüne de yol açabilir. Ayrıca süt veriminde azalmalar, tekrar gebe kalmanın gecikmesi gibi büyük ekonomik kayıplara neden olur.

**Doğuma son 1 hafta kala, ineğin kendini doğum yapma hazırlaması, doğum için ineğin ayrı bölmeye alınmasından sonra ortaya çıkan stres, ayak ve tırnak problemleri, süt humması ve üreme sistemi hastalıkları gibi problemlerde iştahsızlığın başlıca nedenleri olarak bilinmektedir.