Dişi Sığırların Çiftleştirme Zamanı-Kayıt Tutma ve Davranışlarındaki Değişiklikler
**Sığırlar poliöstrus hayvanlardır ve
ergin hale geldikten sonra normal olarak 21 günde bir kızgınlığa gelir ve
sığırlar östrus siklusuna sahiptir. Bazı bireyler, birkaç gün daha kısa veya
daha uzun süreli östrus siklusuna sahip olacaktır. Ancak siklusunu tutarlı
olduğu kadar uzun olması önemli değildir. Düvelerin ergenlik çağa gelmesi, onun
kronolojik yaşından ziyade fiziksel büyüklüğü tarafından yönetilmesine zemin
hazırlar. İyi beslenip, hızlı gelişen dişi sığırlar 4 ay gibi erken kızgınlık
belirtileri gösterebilir. Bunun tersi, sınırlı veya az yemle beslenip gelişen
hayvanlar hemen hemen 2 yaşına kadar kızgınlığa gelmeyebilir. Genç boğalar 4
aylıkken seksüel aktivite belirtileri gösterebilir ve 6 aylıkken genellikle
dölsüzdür. Bu dönemde genç boğalar dişilerden ayrılır.
İneklerin Çiftleştirme Zamanı
**Buzağılama zorluklarının büyüklükle
ters orantılı olması nedeniyle, düveler yeterli büyüklüğe ulaşana kadar
çiftleştirilmemeli, ancak en uygun ağırlığa ulaştığında çiftleştirilmelidir. İneklerin
uygun çiftleştirme ağırlıkları türlere göre değişir. İneklerin çiftleştirme
zamanına örnek verecek olursak: Holstein sığırda uygun değer ağırlık yaklaşık 360 kg olarak düşünülür, diğer türlerde
orantılıdır. Holstein düveler 360 kg ağırlığa yaklaşık 15 ayda ulaşmalıdır. Yeterli yem verilen düveler belirleyici
ağırlıklarına ulaşana kadar gebelik süresince de gelişmeye devam edecektir. Sığırda
gebelik süresi 280 gündür ve böylece 15 aylıkken çiftleştirilen düveler 2
yaşında buzağı sahibi olacaktır.
**Düvenin ilk defa küçük bir buzağı
doğurması için daha küçük türlerin boğasına verilmesi ve böylece daha az
buzağılama komplikasyonları olmasının fazileti üzerinde büyük bir tartışma
vardır. Genetik uzmanları, bunun melez nesillerin süt üretimi için sınırlı bir
değeri olması nedeniyle, genetik potansiyelinin müsrif bir kaybına sebep
olduğunu tartışır. Büyük boy buzağılar sebebiyle yaralanan çok sayıda iyi düve gören
ben dahil pek çok veteriner hekim, oluşan herhangi genetik potansiyel kaybın,
buzağılama anındaki yaralanma ve ölüm kaybını azaltma ile ve daha az buzağılama stresinden dolayı ilk laktasyon boyunca artan süt verimi telafisinden daha fazla
olduğunu tartışacaktır. Şükür ki, buzağılama kolaylığı için daha iyi boğaların
seçimi ile daha iyi düve beslenmesinin birleştirilmesi, son yıllarda bu
problemi büyük ölçüde iyileştirmiştir.
Çiftleşme Öncesi Sığırların Davranışlardaki Değişiklikler
**Sığırlarda çiftleşme dönemine yakın
östrus belirtileri, genellikle iyi belirlenmiş davranışsal değişiklikle ortaya
çıkar. Çiftleşme öncesinde dişi sığırların davranışlarında şu değişiklikler
meydana gelir: Laktasyondaki inek,
yaklaşık bir güne uzayan üretim düşmesi gösterebilir. Aynı zamanda,
huzursuzluk, zaman zaman bağırma ve genellikle de vulvadan biraz berrak müküs
akıntısı olacaktır. En fazla belirlenen işaretler, durgun kızgınlık
periyodundaki ineğin diğer inekler tarafından tırmanılmak için durmasıdır.
**Durgun kızgınlık halindeki bir inek
ile bir boğa yerleştirildiği zaman, aralarında cinsel ilişki öncesi çok az bir
oynaşma olur. Boğa, genellikle üst dudağını karakteristik bir tarzda kıvırarak
bir veya iki defa vulvayı koklayacaktır. Koku, libidoyu artırır ve boğa hızla
erekte olur ve ineğin üzerine tırmanır. Bütün işlem, ortalama 7 saniye
içerisinde penisin vajina içine girmesi ve ejakulasyon ile hızlı bir şekilde
tamamlanır. Ejakulasyon, boğanın enerjisine bağlı olarak, boğanın arka
ayaklarının gerçekten yerden kesilmesi esnasında penisi vajina içerisine
şiddetli bir itme anında gerçekleşir. Bundan dolayı, boğa ve ineğin çiftleşme
boyunca iyi bir altlığa sahip olması önemlidir. Ağır boğalar, çiftleşme
süresince küçük bir ineği veya düveyi vurup yere yapıştırabilir. Benzer olarak
eğer onalır ayakları kayarsa yaralanma oluşabilir ve ilerideki hizmetlerinde
yararsız hale gelebilir. Yaralanmalardan kaçınmak için, çiftleştirmeler kaygan
olmayan zeminler üzerinde yaptırılmalıdır.
**Penisi vajina içine itme, bir milyara
kadar spermatozoa içeren 3-10 ml semen ejakulasyonu ile sonlanır. Hacim ve
yoğunluk, çiftleşme sıklığı ile oldukça azalır. Çiftleşme, kızgınlık periyodu
boyunca genellikle birkaç defa olur. Bu nedenle, tek bir boğa merada bir sürü
ile karşılaştırılır ve aynı gün birkaç inek kızgınlığa gelirse, gebelik oranı
beklenenden daha az olabilir. Bazen elde çiftleştirme diye adlandırılan
kontrollü çiftleştirme, boğanın gücünü korur ve genellikle ilk servis gebelik
oranları daha yüksek olacaktır.
Bir Çiftleştirme Rafı Kullanmak
**Ağır bir boğanın küçük bir düve veya
inekte kullanılması zorunlu olduğunda, bir çiftleştirme kayasının kullanılması
tavsiye edilir. Bu, ineğin içerisine yerleştirildiği ve her bir kenarında
ineğin omuz gerisi hizasında destek çerçevesinden zemine ineğin arka ayaklarına
uzanan kuvvetli bir tahta bulunan basitçe bir destektir. Boğa ineği
tırmandığında, boğanın ağırlığını ineğin üzerine bindirir. Şüphesiz ki, suni tohumlama ile yararlanma riski
tamamen ortadan kaldırılabilmektedir.
Kayıtları İyi Tutmak
**İyi bir çiftleştirme etkisi için,
kızgınlık periyodları, çiftleşme ve buzağılama tarihlerinin kaydedilmesi hayati
önem taşır. İlave olarak, bütün inekler doğumundan 30 gün sonra uterusun normal
ve içeride bir enfeksiyon olup olmadığını anlamak için veteriner hekim
tarafından muayene edilmeli; bu işlem de kaydedilmelidir. Aynı zamanda
yumurtalık muayenesi, ineğin beklenen östrus siklusunun normal olup olmadığını
gösterecektir. İneklerin büyük bir çoğunluğu, sabit kızgınlık göstermeyebilirse
de, buzağılamadan 2-3 hafta sonra siklus göstermeye başlar. 30.gündeki muayene,
ineği tekrar çiftleştirmenin yaklaşık en iyi zamanı olan ve tecrübenin
gösterdiği, buzağılamadan sonraki 60 gün öncesinden herhangi anormallikleri
düzeltme zamanı sağlar.
**Sürüdeki her bir bireyin bütün
bilgileri kaydedilmelidir. Bu amaçla, ticari olarak hazırlanan bir takım formlar
bulunmaktadır, ancak insan doğası göz önüne alınarak en basit olanı muhtemelen
en yaygın olarak kullanılır. Burada, basit bir bireysel sağlık ve çiftleştirme
kaydı faksı yeniden verilmiştir.(Şekil
4.2) Bu, uzman tarafından ve ileride Cornell Üniversitesi Hayvan Bilimleri
Bölümünden yeni Prof.A.M.Meek ile çalışmada rötuşlanan bir kullanım esasına
dayanır.
**Kayıt formunun ön yüzü, ineklerin
bireysel tanımlama adı ve numarası, babası ve anası ile çok yaygın hastalıklara
karşı yapılan aşılama tarihlerini kaydetmek için uygun boşluklara sahiptir.
Mutlaka yıllık tekrarlanması gereken Leptospirosis gibi hastalıklara karşı
yapılan aşılama tarihlerinin kaydedilmesi önemlidir. Ön yüzün kalan kısmında,
kart formunda 5 yıllık bir çiftleştirme tarihçesi kaydı için boşluk yer alır.
**Kartların nasıl kullanıldığını
resmetmek için verilen örnekte, Rafapple Annie 1995’te yeni yıl gününde doğdu
ve o yılın 1 Mart günü Jonh Doe tarafından satın alındı. Belirtilen tarihlerde
aşılandı ve 28 Şubat 1996’da kızgınlık yönünden gözlendi ve 20 gün sonra tekrar
gözlendi. Bir sonraki kızgınlık periyodu 11 Nisan idi ve 1153 numaralı boğa ile
çiftleştirildi. **Çiftleştirme, tarih çember içine alınarak gösterilmektedir. İnek,
50 gün sonra veteriner hekim tarafından gebelik için muayene edilmiş ve gebe
olduğu teşhis edilmiştir. Beklenen doğurma günü 26.12.96 olarak kaydedilmiş ve
gerçekleşen doğurma tarihi ise 1.1.96 olmuştur. Beklenen doğum tarihi gebelik
teyit edilinceye kadar kaydedilmemiştir. İnek, tekrar kızgınlığa 30 Ocakta
gelmiş ve üreme sisteminin durumu veteriner hekim tarafından 3 Şubat’ta muayene
edilerek belirlenmiştir. Serviks, uterus ve ovaryumlar normal bulunmuş ve sağ
ovaryumda korpus luteum (KL) belirlenmiştir. İneğin sonraki kızgınlık
periyodları 20 Şubat ve 13 Mart olmuş ve inek yeniden çiftleştirilmiştir.
Buzağılama sonrasında yapılan muayenelerde herhangi anormallikler bulunmuş olsa
idi, bunlar verilen tedavilerle birlikte not edilmesi gerekirdi. Benzer olarak
inek, 3 Şubat 1997’den sonra bir gebelik periyodu göstermese idi ve son
muayenede sol ovaryum üzerinde korpus luteum ortaya çıkarılmasaydı, bu durumda
gözlemlenmemiş ise de ineğin bir kızgınlık periyoduna sahip olduğunun olumlu
bir kanıtı olabilirdi.
**En fazla üreme problemleri, hormonal
kökenlidir ve hormonal seviyelerin pratik saha testi bulunmadığından, ne gibi
değişikliklerin oluştuğu konusunda yeterli bir sonuca ulaşmak için, teşhiş,
geçmişle ilgili ve esaslı olmalıdır. Teşhis, muayene öncesi üreme geçmişi ile
ilgili iyi kayıtlar eve sonuçlar olmadan, sıkça daha zor ve daha az
güvenilirdir. Bir kızgınlık beklenti kartı (birçok yem firmaları ve suni
tohumlama firmalarında bulunur) ile ahır kullanımı birleştirilmediği zaman, bu
hemen hemen bütün ihtiyaçları sağlar. Arka yüzünde, genel sağlık altında,
kısaltılmış form içinde, herhangi belli başlı hastalık olayları hayvan
deneyimlerini kaydetmek için bir boşluk vardır. Kart kayıtları küçük orta
büyüklükteki sürüler için yeterli iken, daha yaygınlaşan “mega” süt inekçiliği
için bilgisayar kayıtları temeldir. Günümüzde bazı sürülerde, bazı durumlarda boyun
derisi altına implante edilen bir plastik etikete gömülü mikroçip formun da
kendi kayıtlarını taşır. Mikroçipler, inekler süt sağım odasına girdikleri
zaman bir scanner ile okunur. Sonra da bilgisayar, çiftleştirmeye ya da
programlanan herhangi bir şeyi yapmaya uygun ineklerin listelerini çizelgede
verir.
**Sığır üremesinde yönetimin önemi fazla
vurgulanamamaktadır ve üremenin ekonomik önemi açıktır. Besi sığırları her yıl
bir buzağı sahibi olmadıkça üretimi sıfırdır ve pek çok araştırmaya ve bazı
karşıt iddialara rağmen, doğumu teşvik etmeden ineklerin sürekli olarak bol
miktarda süt vermesine neden olan uygulanabilir bir metod henüz
düzenlenmemiştir.
0 Yorumlar