Dişi Sığırların Çiftleşmesi

Dişi Sığırların Çiftleştirme Zamanı-Kayıt Tutma ve Davranışlarındaki Değişiklikler

**Sığırlar poliöstrus hayvanlardır ve ergin hale geldikten sonra normal olarak 21 günde bir kızgınlığa gelir ve sığırlar östrus siklusuna sahiptir. Bazı bireyler, birkaç gün daha kısa veya daha uzun süreli östrus siklusuna sahip olacaktır. Ancak siklusunu tutarlı olduğu kadar uzun olması önemli değildir. Düvelerin ergenlik çağa gelmesi, onun kronolojik yaşından ziyade fiziksel büyüklüğü tarafından yönetilmesine zemin hazırlar. İyi beslenip, hızlı gelişen dişi sığırlar 4 ay gibi erken kızgınlık belirtileri gösterebilir. Bunun tersi, sınırlı veya az yemle beslenip gelişen hayvanlar hemen hemen 2 yaşına kadar kızgınlığa gelmeyebilir. Genç boğalar 4 aylıkken seksüel aktivite belirtileri gösterebilir ve 6 aylıkken genellikle dölsüzdür. Bu dönemde genç boğalar dişilerden ayrılır.

İneklerin Çiftleştirme Zamanı

**Buzağılama zorluklarının büyüklükle ters orantılı olması nedeniyle, düveler yeterli büyüklüğe ulaşana kadar çiftleştirilmemeli, ancak en uygun ağırlığa ulaştığında çiftleştirilmelidir. İneklerin uygun çiftleştirme ağırlıkları türlere göre değişir. İneklerin çiftleştirme zamanına örnek verecek olursak: Holstein sığırda uygun değer ağırlık yaklaşık 360 kg olarak düşünülür, diğer türlerde orantılıdır. Holstein düveler 360 kg ağırlığa yaklaşık 15 ayda ulaşmalıdır. Yeterli yem verilen düveler belirleyici ağırlıklarına ulaşana kadar gebelik süresince de gelişmeye devam edecektir. Sığırda gebelik süresi 280 gündür ve böylece 15 aylıkken çiftleştirilen düveler 2 yaşında buzağı sahibi olacaktır.

**Düvenin ilk defa küçük bir buzağı doğurması için daha küçük türlerin boğasına verilmesi ve böylece daha az buzağılama komplikasyonları olmasının fazileti üzerinde büyük bir tartışma vardır. Genetik uzmanları, bunun melez nesillerin süt üretimi için sınırlı bir değeri olması nedeniyle, genetik potansiyelinin müsrif bir kaybına sebep olduğunu tartışır. Büyük boy buzağılar sebebiyle yaralanan çok sayıda iyi düve gören ben dahil pek çok veteriner hekim, oluşan herhangi genetik potansiyel kaybın, buzağılama anındaki yaralanma ve ölüm kaybını azaltma ile ve daha az buzağılama stresinden dolayı ilk laktasyon boyunca artan süt verimi telafisinden daha fazla olduğunu tartışacaktır. Şükür ki, buzağılama kolaylığı için daha iyi boğaların seçimi ile daha iyi düve beslenmesinin birleştirilmesi, son yıllarda bu problemi büyük ölçüde iyileştirmiştir.

Çiftleşme Öncesi Sığırların Davranışlardaki Değişiklikler

**Sığırlarda çiftleşme dönemine yakın östrus belirtileri, genellikle iyi belirlenmiş davranışsal değişiklikle ortaya çıkar. Çiftleşme öncesinde dişi sığırların davranışlarında şu değişiklikler meydana gelir: Laktasyondaki inek, yaklaşık bir güne uzayan üretim düşmesi gösterebilir. Aynı zamanda, huzursuzluk, zaman zaman bağırma ve genellikle de vulvadan biraz berrak müküs akıntısı olacaktır. En fazla belirlenen işaretler, durgun kızgınlık periyodundaki ineğin diğer inekler tarafından tırmanılmak için durmasıdır.

**Durgun kızgınlık halindeki bir inek ile bir boğa yerleştirildiği zaman, aralarında cinsel ilişki öncesi çok az bir oynaşma olur. Boğa, genellikle üst dudağını karakteristik bir tarzda kıvırarak bir veya iki defa vulvayı koklayacaktır. Koku, libidoyu artırır ve boğa hızla erekte olur ve ineğin üzerine tırmanır. Bütün işlem, ortalama 7 saniye içerisinde penisin vajina içine girmesi ve ejakulasyon ile hızlı bir şekilde tamamlanır. Ejakulasyon, boğanın enerjisine bağlı olarak, boğanın arka ayaklarının gerçekten yerden kesilmesi esnasında penisi vajina içerisine şiddetli bir itme anında gerçekleşir. Bundan dolayı, boğa ve ineğin çiftleşme boyunca iyi bir altlığa sahip olması önemlidir. Ağır boğalar, çiftleşme süresince küçük bir ineği veya düveyi vurup yere yapıştırabilir. Benzer olarak eğer onalır ayakları kayarsa yaralanma oluşabilir ve ilerideki hizmetlerinde yararsız hale gelebilir. Yaralanmalardan kaçınmak için, çiftleştirmeler kaygan olmayan zeminler üzerinde yaptırılmalıdır.

**Penisi vajina içine itme, bir milyara kadar spermatozoa içeren 3-10 ml semen ejakulasyonu ile sonlanır. Hacim ve yoğunluk, çiftleşme sıklığı ile oldukça azalır. Çiftleşme, kızgınlık periyodu boyunca genellikle birkaç defa olur. Bu nedenle, tek bir boğa merada bir sürü ile karşılaştırılır ve aynı gün birkaç inek kızgınlığa gelirse, gebelik oranı beklenenden daha az olabilir. Bazen elde çiftleştirme diye adlandırılan kontrollü çiftleştirme, boğanın gücünü korur ve genellikle ilk servis gebelik oranları daha yüksek olacaktır.

Bir Çiftleştirme Rafı Kullanmak

**Ağır bir boğanın küçük bir düve veya inekte kullanılması zorunlu olduğunda, bir çiftleştirme kayasının kullanılması tavsiye edilir. Bu, ineğin içerisine yerleştirildiği ve her bir kenarında ineğin omuz gerisi hizasında destek çerçevesinden zemine ineğin arka ayaklarına uzanan kuvvetli bir tahta bulunan basitçe bir destektir. Boğa ineği tırmandığında, boğanın ağırlığını ineğin üzerine bindirir. Şüphesiz ki, suni tohumlama ile yararlanma riski tamamen ortadan kaldırılabilmektedir.

Kayıtları İyi Tutmak

**İyi bir çiftleştirme etkisi için, kızgınlık periyodları, çiftleşme ve buzağılama tarihlerinin kaydedilmesi hayati önem taşır. İlave olarak, bütün inekler doğumundan 30 gün sonra uterusun normal ve içeride bir enfeksiyon olup olmadığını anlamak için veteriner hekim tarafından muayene edilmeli; bu işlem de kaydedilmelidir. Aynı zamanda yumurtalık muayenesi, ineğin beklenen östrus siklusunun normal olup olmadığını gösterecektir. İneklerin büyük bir çoğunluğu, sabit kızgınlık göstermeyebilirse de, buzağılamadan 2-3 hafta sonra siklus göstermeye başlar. 30.gündeki muayene, ineği tekrar çiftleştirmenin yaklaşık en iyi zamanı olan ve tecrübenin gösterdiği, buzağılamadan sonraki 60 gün öncesinden herhangi anormallikleri düzeltme zamanı sağlar.

**Sürüdeki her bir bireyin bütün bilgileri kaydedilmelidir. Bu amaçla, ticari olarak hazırlanan bir takım formlar bulunmaktadır, ancak insan doğası göz önüne alınarak en basit olanı muhtemelen en yaygın olarak kullanılır. Burada, basit bir bireysel sağlık ve çiftleştirme kaydı faksı yeniden verilmiştir.(Şekil 4.2) Bu, uzman tarafından ve ileride Cornell Üniversitesi Hayvan Bilimleri Bölümünden yeni Prof.A.M.Meek ile çalışmada rötuşlanan bir kullanım esasına dayanır.

**Kayıt formunun ön yüzü, ineklerin bireysel tanımlama adı ve numarası, babası ve anası ile çok yaygın hastalıklara karşı yapılan aşılama tarihlerini kaydetmek için uygun boşluklara sahiptir. Mutlaka yıllık tekrarlanması gereken Leptospirosis gibi hastalıklara karşı yapılan aşılama tarihlerinin kaydedilmesi önemlidir. Ön yüzün kalan kısmında, kart formunda 5 yıllık bir çiftleştirme tarihçesi kaydı için boşluk yer alır.

**Kartların nasıl kullanıldığını resmetmek için verilen örnekte, Rafapple Annie 1995’te yeni yıl gününde doğdu ve o yılın 1 Mart günü Jonh Doe tarafından satın alındı. Belirtilen tarihlerde aşılandı ve 28 Şubat 1996’da kızgınlık yönünden gözlendi ve 20 gün sonra tekrar gözlendi. Bir sonraki kızgınlık periyodu 11 Nisan idi ve 1153 numaralı boğa ile çiftleştirildi. **Çiftleştirme, tarih çember içine alınarak gösterilmektedir. İnek, 50 gün sonra veteriner hekim tarafından gebelik için muayene edilmiş ve gebe olduğu teşhis edilmiştir. Beklenen doğurma günü 26.12.96 olarak kaydedilmiş ve gerçekleşen doğurma tarihi ise 1.1.96 olmuştur. Beklenen doğum tarihi gebelik teyit edilinceye kadar kaydedilmemiştir. İnek, tekrar kızgınlığa 30 Ocakta gelmiş ve üreme sisteminin durumu veteriner hekim tarafından 3 Şubat’ta muayene edilerek belirlenmiştir. Serviks, uterus ve ovaryumlar normal bulunmuş ve sağ ovaryumda korpus luteum (KL) belirlenmiştir. İneğin sonraki kızgınlık periyodları 20 Şubat ve 13 Mart olmuş ve inek yeniden çiftleştirilmiştir. Buzağılama sonrasında yapılan muayenelerde herhangi anormallikler bulunmuş olsa idi, bunlar verilen tedavilerle birlikte not edilmesi gerekirdi. Benzer olarak inek, 3 Şubat 1997’den sonra bir gebelik periyodu göstermese idi ve son muayenede sol ovaryum üzerinde korpus luteum ortaya çıkarılmasaydı, bu durumda gözlemlenmemiş ise de ineğin bir kızgınlık periyoduna sahip olduğunun olumlu bir kanıtı olabilirdi.

**En fazla üreme problemleri, hormonal kökenlidir ve hormonal seviyelerin pratik saha testi bulunmadığından, ne gibi değişikliklerin oluştuğu konusunda yeterli bir sonuca ulaşmak için, teşhiş, geçmişle ilgili ve esaslı olmalıdır. Teşhis, muayene öncesi üreme geçmişi ile ilgili iyi kayıtlar eve sonuçlar olmadan, sıkça daha zor ve daha az güvenilirdir. Bir kızgınlık beklenti kartı (birçok yem firmaları ve suni tohumlama firmalarında bulunur) ile ahır kullanımı birleştirilmediği zaman, bu hemen hemen bütün ihtiyaçları sağlar. Arka yüzünde, genel sağlık altında, kısaltılmış form içinde, herhangi belli başlı hastalık olayları hayvan deneyimlerini kaydetmek için bir boşluk vardır. Kart kayıtları küçük orta büyüklükteki sürüler için yeterli iken, daha yaygınlaşan “mega” süt inekçiliği için bilgisayar kayıtları temeldir. Günümüzde bazı sürülerde, bazı durumlarda boyun derisi altına implante edilen bir plastik etikete gömülü mikroçip formun da kendi kayıtlarını taşır. Mikroçipler, inekler süt sağım odasına girdikleri zaman bir scanner ile okunur. Sonra da bilgisayar, çiftleştirmeye ya da programlanan herhangi bir şeyi yapmaya uygun ineklerin listelerini çizelgede verir.

**Sığır üremesinde yönetimin önemi fazla vurgulanamamaktadır ve üremenin ekonomik önemi açıktır. Besi sığırları her yıl bir buzağı sahibi olmadıkça üretimi sıfırdır ve pek çok araştırmaya ve bazı karşıt iddialara rağmen, doğumu teşvik etmeden ineklerin sürekli olarak bol miktarda süt vermesine neden olan uygulanabilir bir metod henüz düzenlenmemiştir.