İneklerde Suni Tohumlama Tekniği

Suni Tohumlama

**Hayvan üremesinde belki de tek en önemli gelişme, suni tohumlama tekniği olmuştur. Bu teknik, diğer bütün türlerde bir dereceye kadar kullanılırken, şimdiye kadar en büyük uygulama süt sığırlarında bulunmuştur. ABD’de süt ineklerinin muhtemelen %90’ından daha fazlası kendilerini hiç görmeyen boğalar tarafından tohumlanmaktadır. Geliştirilen östrus senkronizasyonu güvenirliği, suni tohumlamayı et sığırcılığı sanayii için de daha yararlı kılmıştır. Bu teknikle, tek bir boğa ejakulatından semen toplanır ve bir seyreltici ile genellikle yaklaşık yüz katına çoğaltılır. Böylece bir boğa, her bir ejakulutta tek bir buzağının babası olmak yerine yüz buzağının babası olabilir. Genetik avantajları açıktır. Üstün süt üretimini geçirme kapasitesine veya uygunluğuna sahip boğalar şimdi doğal olarak hizmet verebildiklerinden daha fazlasına yani binlerce buzağıya babalık yapabilir. 

**Gerçekten de, suni tohumlama hizmetindeki ortalama bir baba boğa, yılda 40.000 yavru ve bazıları ise 60.000 kadar yüksek yavru ünitesi üretebilir. Bu teknikle bir yetiştirici üstün verimli boğaları ekonomik olarak kullanabilecek, aksi halde suni tohumlama uygulanmadığında böyle bir boğayı satın alma gücü asla olmayabilecektir. Günümüzde, küçük bir sürüye sahip yetiştirici için inekleri suni tohumlama ile tohumlamak, bir boğa yetiştirmekten daha ucuzdur. Bu teknik çok başarılar sağlamıştır. Tek işi üstün boğalardan yüksek kaliteli semen üretimi olan çok sayıda firma ve kooperatifler mevcuttur. Semen, çiftlikte şirket teknisyenleri tarafından ücret karşılığında kullanılır ve kendi suni tohumlamasını yapmak isteyen yetiştiricilere direkt olarak satılmaya hazırdır.

**Her ne kadar genetik ilerleme ve ekonomiler suni tohumlama için önemli avantajlar ise de, hastalık kontrolü aynı derecede önemlidir. Suni tohumlama damızlık erkekleri olan boğalar, özellikle trichomoniasis gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar başta olmak üzere bulaşıcı hastalıklardan ari oldukları tespit edilmek üzere büyük çaplı incelemeler yapılıncaya kadar servise verilmemelidir. Benzer olarak, her bir semen yığını dikkatlice değerlendirilmeli ve sonra da spermatozoa sayısı bakımından standardize edilmelidir. Bu boğaların genetik potansiyeli semenlerin satışa sunulmasından önce test çiftleştirmeleri ile kanıtlanmalıdır. Suni tohumlamanın avantajları çok tatmin edicidir.

**Bu teknik diğer türlerde uygulanabilir ise de, bunlarda süt sığırlarındaki kadar yaygın olarak kabul görmemektedir. Bu teknik, et sığırlarında daha sık uygulanmakta, ancak bireysel kullanma ihtiyacı işgücünü artırmakta ve bundan dolayı da ekonomik avantajını azaltmaktadır. Suni tohumlanan kısraklarda gebe kalma oranları, sığırlardan daha azdır ve çoğaltılan semen sabit ve kalıcı değildir. Bununla beraber bu görüş, sanayi tarafından hevesle kabul edilmemiştir. Üstün damızlık aygırların çiftleşme içi 10.000 ABD doları veya daha fazla ücrete hükmettikleri zaman nedenini görmek zor değildir.

**Çoğaltılan sığır semeni başlangıca depolanmış ve sıvı halde kullanılmış ve hayatı sınırlı olmuştur. İleri araştırmalar, dondurma tekniklerinin gelişmesine yol açmış ve semen yıllarca canlı kalabilen sıvı nitrojen içerisinde depolanmıştır. Gerçekten de günümüzde buzağılar, boğalar öldüğü halde uzun süredir o boğalardan doğabilmekte, dondurulmuş semen dünyanın her tarafına düzenli olarak gönderilmektedir.

**Dondurulmuş semenin uluslararası nakli, özellikle virüsler tarafından meydana gelen yabancı hayvan hastalıklarının geçişine fırsat oluşturması dolayısıyla bazı kaygılara neden olmaktadır. ABD’de semen ithalatı, hayvanların ithalatında olduğu gibi ABD Tarım Bakanlığı tarafından düzenlenmektedir.

Suni Tohumlamanın Doğal Tohumlamaya Göre Avantajları

**Suni tohumlama tekniği genellikle, hayvan besleyicilerin sürüsünü fiziksel ve genetik özelliklerini yükseltmek amacıyla yapılır. Sığırların genetik ve dış özelliklerinin geliştirilmesi amacıyla Ülke çapında ve dünya çapında kalitesi kanıtlanmış uygun boğa spermaları kullanılır.

**Doğal aşımla yani ineğin boğaya getirilmesi yöntemiyle, normal sıradan bir boğadan elde edilecek buzağıların taşıyacağı özelliklerden çok daha fazla özelliklere sahip bir boğanın özelliklerini suni tohumlama yöntemi ile ineklere tohum attırılabilir. Günümüzde özel yöntemlerle dondurulmuş sperma dünyanın her yerine taşınabilir, böylelikle ithal veya yerli en kaliteli boğalara ait spermalara rahatlıkla ulaşabilme imkanı bulunur. Hemen hemen her veteriner hekim suni tohumlama eğitimini almış, istenilmesi durumunda, yüksek verimli ve ekonomik açıdan önemli özelliklere sahip spermalarla tohumlama işlemini rahatlıkla yerine getirebilir.

**Suni tohumun alındığı boğaların; boğaların annelerinin, anneannelerinin, sütün yağ ve protein oranları, kızlarının süt verimleri ve daha birçok ekonomik olarak önemli verim bilgileri resmi yetkili makamlar tarafından korunan sistemlerde kayıt altına alınır ve damızlık belgeleriyle yayınlanır.

**Suni tohumlamada spermanın alındığı boğalar uluslararası sağlık ve teknik standartlara sahip laboratuvarlarda, suni tohumlamada kullanılacak spermaların gerekli olan analizler yapıldıktan sonra kullanılmakta ve ayrıca sonraki süreçte boğanın üzerinde uygulanan kontroller sayesinde hastalıkların ortaya çıkma ve yayılma ihtimali önlenir.

**Suni tohumlama doğal tohumlamaya göre çok daha kaliteli ve ucuzdur. Dolayısıyla, doğal tohumlama ile boğalarının beslenme, bakım, tedavi, hastalıklardan korunma, verimlerinin düşük olması ve kısırlık gibi hususlardan kaynaklanan maliyetleri de göz ününde bulundurulduğunda suni tohumlamanın doğal tohumlamaya göre daha güvenilir ve ucuz olduğu görülecektir. Ayrıca hayvan sahibi suni tohumlama ile istediği uygun boğayı seçme ve doğacak buzağının cinsiyetini de belirleme özgürlüğüne sahiptir.

Suni Tohumlama Tekniği Öğrenmek

**Beceri her ne kadar pratik uygulamalarla belirgin olarak gelişirse de, sığırları tohumlama tekniği zor değildir. AI organizasyonlarının büyük bir çoğunluğu, kendi sahip oldukları inekleri suni tohumlama yapmak isteyen yetiriciler için periyodik eğiti okullarını yönetirler. AI avantajlara sahip ise de, yönetim üzerinde ilave yük getirir. İnekler genellikle sadece bir defa tohumlanması dolayısıyla, sperm ve ovumun beklenen doğru zamanda mutlaka karşılaşması gerektiğinden zamanlama kritik hale gelir. Bir boğanın bulunmaması halinde, süt sığırı yetiştiricileri için kızgınlık araştırması büyük bir problemdir. Sürüde kızgınlık belirtilerini gözlemlemek için daha fazla zaman ayırmak gerekir.

İneklerde Suni Tohumlama Ne Zaman Yapılır?

**İneklerde kızgınlık başlandıktan 12 saat sonra tohumlama yapılması, en uygun tohumlama zamanı olarak kabul elidir ve başarı oranı artacaktır. Diğer bir ifadeyle, kızgınlık başladıktan sonraki 6-18 saatler arasında tohumlama yapıldığında, ineğin gebe kalma oranını yükseltecektir.

**Bazen, kızgınlığın ne zaman başlandığı hakkında bilgi sahibi olunmayabilir. Yani kızgınlığın başlama zamanında tereddütler yaşanabilir. Kızgınlığın belirlendiği izleme zamanı ile son izleme vakti arasında 12-15 saat fark olması durumunda kızgınlığın 5-6 saat öncesinde başlandığı varsayılabilir. Böyle bir durumun varlığında tohumlamanın 10-12 saat sonra yapılması mantıklı olacaktır.

**Kızgınlığın başlamasından itibaren üzerinde 24 saat geçen hayvanların tohumlanması ineği gebe bıraktırmaz. Zamanında tohumlama yapılmaması durumunda 18-21 günlük süre ile, ineğin yeni bir kızgınlık göstermesini beklemek gerekir. Şunu da belirtmek gerekirse, bir ineğin kısa bir süre içinde ineğin birden fazla kez tohumlaması, gebelik başarısını artırmayıp sadece masrafları artıracaktır.

Planlı Çiftleştirme

**Araştırma, faydalı bir yönetim aracı olan diğer belirgin bir gelişmeye yol açmıştır. Bazen kısa bir periyod içesinde çiftleştirmeleri planlamak arzı edilir. Bir dişi hayanlar grubunu sentetik progesteron ile besleyerek onların kızgınlık siklusunu senkronize etmek mümkün olur ve böylelikle onların hepsi de ilaç geri alındıktan yaklaşık 48 saat sonra kızgınlığa gelecektir.

**Aynı teknik diğer türler için de uygulanabilir ve ilgi çekici bir konu olarak, kadınlar tarafından kullanılan gebeliği önleyici ağızdan alınan haplar temelinde şekillenir. Kızgınlığın senkronize edilmesi, mesela AI ile mera sığırlarının çiftleştirilmesinde olduğu gibi çiftleşme süresinin kısaltılmasının, ya da kısa bir yayılma zamanı içerinde doğan bütün yavrulara sahip olma gibi her iki arzu edilen özel durumlarda en fazla uygulanır. Çok sayıda dişi hayvanın aynı zamanda kızgın halde olduğu yerde AI’nın zorunluluk olduğunu söylemek gereksizdir.

**Daha yakın zamanlarda, endokrin üzerindeki araştırmalar, prostaglandin’ler olarak adlandırılan eşsiz bir sınıfın etkisi üzerinde odaklanmıştır. Normal kızgınlık siklusu gösteren hayvanlarda bir seri prostaglandin F2a kullanımından sonra, östrusu yaklaşık 2-5 güne emin bir şekilde indirecektir. Bunun kullanımı, en fazla, önceden zamanlanan bir çiftleşme arzu edildiğinde uygulanabilir. Hiçbir teknik, belli başlı kısırlık problemlerini düzeltmeyecektir.

Embriyo Transferi

**Suni tohumlama başarısı, özellikle dondurulmuş semenin gelişi ile, sadece hayvanların barındırılması ekonomisi üzerinde değil, aynı zamanda çiftlik hayvanlarında genetik ilerleme üzerinde de büyük etki yapmıştır. Ancak ilerleme oranı, boğanın çok üstün olmasına rağmen, bir ineğin hala yılda ancak bir buzağıya sahip olabilmesi ve gebelik periyodunun uzunluğu ile sınırlı olmuştur.

**1980’li yıllar boyunca embriyo transferi tekniği ve güvenilirliğindeki ilerleme, uzun yıllar öncesinde olmayan bilim kurgu olarak düşünülebilenin ötesinde değişim getirmiştir. Transfer edilebilen embriyolar, verici hayvanlardan çoklu yumurtlatma sağlamak için hormonlar kullanarak indüklemek suretiyle elde edilir. Çok sayıda serbest kalan yumurta suni tohumlama ile döllenir. Yanı zamanda alıcılara veya ineğin yerine kullanılan hayvanlara bu vericilerle östrus siklusunu senkronize etmek için homon verilir.

**Genellikle her inekte beş ve altı adet döllenen yumurta, verici ineğin uterusundan düzgün bir biçimde suyla temizlenerek toplanır. Sonra bu embriyolar canlılık yönünden mikroskobik olarak incelenir ve uygun ise ineğin yerine kullanılacak hayvanlara transfer edilir veya daha sonraki bir tarihte transfer etmek için sıvı nitrojen içinde dondurulur. Bu teknik, bütün tür çiftlik hayvanlarında kullanılır.

Embriyo transferi tekniği ile türlerde genetik ilerleme, öncekinden daha hızlı olabilmektedir. Mesela tek bir inek, teorik olarak yılda 25-30 buzağı üretebilir. Bu teknik, belirgin olarak özelleşmiş yeteneklere ve uzmanlığa ihtiyaç gösterir ve ucuz değildir, ancak maliyeti düşmekte ve bu işlem daha yaygın kullanılır hale gelmektedir.

**İlgili işlemler, in vitro olarak (canlı vücudu dışında) iyi kurulan canlı embriyoların muayene becerileri ile, mevcut bazı potansiyel ürkütücü beklentiler bulunan görüş alanındadır. Mesela, günümüzde tek bir embriyoyu mikro cerrahi metodu kullanarak iki embriyoya ayırmak ve özdeş ikiler üretmek mümkündür. Sonra da bu embriyolardan birisinin donmuş olarak depolanabilmesi ve sonra da ikizine transfer edilebilmesi, böylelikle de bir ineğin genetik olarak kendi özdeş kız kardeşini doğurabilmesi akla uygun veya haya edilebilir bir durumdur. Bir embriyo, iki embriyoya bölünebiliyorsa, İkinin dört, dördün sekiz, sekizin on altı v.b. gibi bölünmesi uzun sürmeyecektir.

**Yolun biraz daha ötesinde, fakat çok uzağında değil, embriyo cinsiyetini belirlemek üzere gen bölme teknikleri uygulanabilecek ve embriyonun genetik özellikleri değiştirilerek bir hayvan planlanıp düzenlenerek özel bir amaç için daha fazla uygun hale getirilecektir. Biz belki de genetik zayıflıkları uzaklaştırabilir ve daha sağlıklı ve daha verimli hayvanlar elde etmek amacıyla genetik olarak hastalıklara direnç ilave edebiliriz. Günümüzde sınırlı olarak X ve Y kromozomlarına bölünmüş sığır semeni bulunmaktadır, böylece buzağıların cinsiyeti %90 doğrulukta önceden belirlenebilmektedir. Bu başarıların tümü mümkündür. Ancak tüm bunlar, sorumlu uzman bilim adamlarınca hayvan türlerinin refahı ve hakları bir bütün olarak göz önüne alınarak üretilmelidir. Bu bakış açısına göre, hayranlarda embriyo transferine karar vermekteyiz, ancak aynı teknikler insan türü için de uygulanabilmektedir.