Suni Tohumlama
**Hayvan üremesinde belki
de tek en önemli gelişme, suni tohumlama tekniği olmuştur. Bu teknik, diğer
bütün türlerde bir dereceye kadar kullanılırken, şimdiye kadar en büyük
uygulama süt sığırlarında bulunmuştur. ABD’de süt ineklerinin muhtemelen
%90’ından daha fazlası kendilerini hiç görmeyen boğalar tarafından
tohumlanmaktadır. Geliştirilen östrus senkronizasyonu güvenirliği, suni
tohumlamayı et sığırcılığı sanayii için de daha yararlı kılmıştır. Bu teknikle,
tek bir boğa ejakulatından semen toplanır ve bir seyreltici ile genellikle
yaklaşık yüz katına çoğaltılır. Böylece bir boğa, her bir ejakulutta tek bir
buzağının babası olmak yerine yüz buzağının babası olabilir. Genetik
avantajları açıktır. Üstün süt üretimini geçirme kapasitesine veya uygunluğuna
sahip boğalar şimdi doğal olarak hizmet verebildiklerinden daha fazlasına yani
binlerce buzağıya babalık yapabilir.
**Gerçekten de, suni tohumlama hizmetindeki
ortalama bir baba boğa, yılda 40.000 yavru ve bazıları ise 60.000 kadar yüksek
yavru ünitesi üretebilir. Bu teknikle bir yetiştirici üstün verimli boğaları
ekonomik olarak kullanabilecek, aksi halde suni tohumlama uygulanmadığında
böyle bir boğayı satın alma gücü asla olmayabilecektir. Günümüzde, küçük bir
sürüye sahip yetiştirici için inekleri suni tohumlama ile tohumlamak, bir boğa
yetiştirmekten daha ucuzdur. Bu teknik çok başarılar sağlamıştır. Tek işi üstün
boğalardan yüksek kaliteli semen üretimi olan çok sayıda firma ve kooperatifler
mevcuttur. Semen, çiftlikte şirket teknisyenleri tarafından ücret karşılığında
kullanılır ve kendi suni tohumlamasını yapmak isteyen yetiştiricilere direkt
olarak satılmaya hazırdır.
**Her ne kadar genetik
ilerleme ve ekonomiler suni tohumlama için önemli avantajlar ise de, hastalık
kontrolü aynı derecede önemlidir. Suni tohumlama damızlık erkekleri olan
boğalar, özellikle trichomoniasis gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar başta
olmak üzere bulaşıcı hastalıklardan ari oldukları tespit edilmek üzere büyük
çaplı incelemeler yapılıncaya kadar servise verilmemelidir. Benzer olarak, her
bir semen yığını dikkatlice değerlendirilmeli ve sonra da spermatozoa sayısı
bakımından standardize edilmelidir. Bu boğaların genetik potansiyeli semenlerin
satışa sunulmasından önce test çiftleştirmeleri ile kanıtlanmalıdır. Suni
tohumlamanın avantajları çok tatmin edicidir.
**Bu teknik diğer
türlerde uygulanabilir ise de, bunlarda süt sığırlarındaki kadar yaygın olarak
kabul görmemektedir. Bu teknik, et sığırlarında daha sık uygulanmakta, ancak
bireysel kullanma ihtiyacı işgücünü artırmakta ve bundan dolayı da ekonomik
avantajını azaltmaktadır. Suni tohumlanan kısraklarda gebe kalma oranları,
sığırlardan daha azdır ve çoğaltılan semen sabit ve kalıcı değildir. Bununla
beraber bu görüş, sanayi tarafından hevesle kabul edilmemiştir. Üstün damızlık aygırların
çiftleşme içi 10.000 ABD doları veya daha fazla ücrete hükmettikleri zaman
nedenini görmek zor değildir.
**Çoğaltılan sığır semeni
başlangıca depolanmış ve sıvı halde kullanılmış ve hayatı sınırlı olmuştur.
İleri araştırmalar, dondurma tekniklerinin gelişmesine yol açmış ve semen
yıllarca canlı kalabilen sıvı nitrojen içerisinde depolanmıştır. Gerçekten de
günümüzde buzağılar, boğalar öldüğü halde uzun süredir o boğalardan
doğabilmekte, dondurulmuş semen dünyanın her tarafına düzenli olarak gönderilmektedir.
**Dondurulmuş semenin
uluslararası nakli, özellikle virüsler tarafından meydana gelen yabancı hayvan
hastalıklarının geçişine fırsat oluşturması dolayısıyla bazı kaygılara neden
olmaktadır. ABD’de semen ithalatı, hayvanların ithalatında olduğu gibi ABD
Tarım Bakanlığı tarafından düzenlenmektedir.
Suni Tohumlamanın Doğal Tohumlamaya Göre Avantajları
**Suni tohumlama tekniği genellikle, hayvan
besleyicilerin sürüsünü fiziksel ve genetik özelliklerini yükseltmek amacıyla
yapılır. Sığırların genetik ve dış özelliklerinin geliştirilmesi amacıyla Ülke çapında
ve dünya çapında kalitesi kanıtlanmış uygun boğa spermaları kullanılır.
**Doğal aşımla yani ineğin boğaya
getirilmesi yöntemiyle, normal sıradan bir boğadan elde edilecek buzağıların
taşıyacağı özelliklerden çok daha fazla özelliklere sahip bir boğanın
özelliklerini suni tohumlama yöntemi ile ineklere tohum attırılabilir. Günümüzde
özel yöntemlerle dondurulmuş sperma dünyanın her yerine taşınabilir, böylelikle
ithal veya yerli en kaliteli boğalara ait spermalara rahatlıkla ulaşabilme
imkanı bulunur. Hemen hemen her veteriner hekim suni tohumlama eğitimini almış,
istenilmesi durumunda, yüksek verimli ve ekonomik açıdan önemli özelliklere
sahip spermalarla tohumlama işlemini rahatlıkla yerine getirebilir.
**Suni tohumun alındığı boğaların;
boğaların annelerinin, anneannelerinin, sütün yağ ve protein oranları,
kızlarının süt verimleri ve daha birçok ekonomik olarak önemli verim bilgileri
resmi yetkili makamlar tarafından korunan sistemlerde kayıt altına alınır ve
damızlık belgeleriyle yayınlanır.
**Suni tohumlamada spermanın alındığı
boğalar uluslararası sağlık ve teknik standartlara sahip laboratuvarlarda, suni
tohumlamada kullanılacak spermaların gerekli olan analizler yapıldıktan sonra
kullanılmakta ve ayrıca sonraki süreçte boğanın üzerinde uygulanan kontroller
sayesinde hastalıkların ortaya çıkma ve yayılma ihtimali önlenir.
**Suni tohumlama doğal tohumlamaya göre
çok daha kaliteli ve ucuzdur. Dolayısıyla, doğal tohumlama ile boğalarının beslenme, bakım, tedavi, hastalıklardan korunma, verimlerinin düşük olması ve
kısırlık gibi hususlardan kaynaklanan maliyetleri de göz ününde
bulundurulduğunda suni tohumlamanın doğal tohumlamaya göre daha güvenilir ve ucuz
olduğu görülecektir. Ayrıca hayvan sahibi suni tohumlama ile istediği uygun boğayı seçme ve doğacak buzağının cinsiyetini de belirleme özgürlüğüne sahiptir.
Suni Tohumlama Tekniği Öğrenmek
**Beceri her ne kadar
pratik uygulamalarla belirgin olarak gelişirse de, sığırları tohumlama tekniği
zor değildir. AI organizasyonlarının büyük bir çoğunluğu, kendi sahip oldukları
inekleri suni tohumlama yapmak isteyen yetiriciler için periyodik eğiti
okullarını yönetirler. AI avantajlara sahip ise de, yönetim üzerinde ilave yük
getirir. İnekler genellikle sadece bir defa tohumlanması dolayısıyla, sperm ve
ovumun beklenen doğru zamanda mutlaka karşılaşması gerektiğinden zamanlama
kritik hale gelir. Bir boğanın bulunmaması halinde, süt sığırı yetiştiricileri
için kızgınlık araştırması büyük bir problemdir. Sürüde kızgınlık belirtilerini
gözlemlemek için daha fazla zaman ayırmak gerekir.
İneklerde Suni Tohumlama Ne Zaman Yapılır?
**İneklerde kızgınlık başlandıktan 12 saat sonra tohumlama yapılması, en uygun tohumlama zamanı olarak kabul elidir ve başarı oranı artacaktır. Diğer bir ifadeyle, kızgınlık başladıktan sonraki 6-18 saatler arasında tohumlama yapıldığında, ineğin gebe kalma oranını yükseltecektir.
**Bazen, kızgınlığın ne zaman başlandığı hakkında bilgi sahibi olunmayabilir. Yani kızgınlığın başlama zamanında tereddütler yaşanabilir. Kızgınlığın belirlendiği izleme zamanı ile son izleme vakti arasında 12-15 saat fark olması durumunda kızgınlığın 5-6 saat öncesinde başlandığı varsayılabilir. Böyle bir durumun varlığında tohumlamanın 10-12 saat sonra yapılması mantıklı olacaktır.
**Kızgınlığın başlamasından itibaren üzerinde 24 saat geçen hayvanların tohumlanması ineği gebe bıraktırmaz. Zamanında tohumlama yapılmaması durumunda 18-21 günlük süre ile, ineğin yeni bir kızgınlık göstermesini beklemek gerekir. Şunu da belirtmek gerekirse, bir ineğin kısa bir süre içinde ineğin birden fazla kez tohumlaması, gebelik başarısını artırmayıp sadece masrafları artıracaktır.
Planlı Çiftleştirme
**Araştırma, faydalı bir
yönetim aracı olan diğer belirgin bir gelişmeye yol açmıştır. Bazen kısa bir
periyod içesinde çiftleştirmeleri planlamak arzı edilir. Bir dişi hayanlar
grubunu sentetik progesteron ile besleyerek onların kızgınlık siklusunu
senkronize etmek mümkün olur ve böylelikle onların hepsi de ilaç geri
alındıktan yaklaşık 48 saat sonra kızgınlığa gelecektir.
**Aynı teknik diğer
türler için de uygulanabilir ve ilgi çekici bir konu olarak, kadınlar
tarafından kullanılan gebeliği önleyici ağızdan alınan haplar temelinde
şekillenir. Kızgınlığın senkronize edilmesi, mesela AI ile mera sığırlarının
çiftleştirilmesinde olduğu gibi çiftleşme süresinin kısaltılmasının, ya da kısa
bir yayılma zamanı içerinde doğan bütün yavrulara sahip olma gibi her iki arzu
edilen özel durumlarda en fazla uygulanır. Çok sayıda dişi hayvanın aynı
zamanda kızgın halde olduğu yerde AI’nın zorunluluk olduğunu söylemek
gereksizdir.
**Daha yakın zamanlarda,
endokrin üzerindeki araştırmalar, prostaglandin’ler olarak adlandırılan eşsiz
bir sınıfın etkisi üzerinde odaklanmıştır. Normal kızgınlık siklusu gösteren
hayvanlarda bir seri prostaglandin F2a kullanımından sonra, östrusu yaklaşık
2-5 güne emin bir şekilde indirecektir. Bunun kullanımı, en fazla, önceden
zamanlanan bir çiftleşme arzu edildiğinde uygulanabilir. Hiçbir teknik, belli
başlı kısırlık problemlerini düzeltmeyecektir.
Embriyo Transferi
**Suni tohumlama
başarısı, özellikle dondurulmuş semenin gelişi ile, sadece hayvanların
barındırılması ekonomisi üzerinde değil, aynı zamanda çiftlik hayvanlarında
genetik ilerleme üzerinde de büyük etki yapmıştır. Ancak ilerleme oranı,
boğanın çok üstün olmasına rağmen, bir ineğin hala yılda ancak bir buzağıya
sahip olabilmesi ve gebelik periyodunun uzunluğu ile sınırlı olmuştur.
**1980’li yıllar boyunca
embriyo transferi tekniği ve güvenilirliğindeki ilerleme, uzun yıllar öncesinde
olmayan bilim kurgu olarak düşünülebilenin ötesinde değişim getirmiştir. Transfer
edilebilen embriyolar, verici hayvanlardan çoklu yumurtlatma sağlamak için
hormonlar kullanarak indüklemek suretiyle elde edilir. Çok sayıda serbest kalan
yumurta suni tohumlama ile döllenir. Yanı zamanda alıcılara veya ineğin yerine
kullanılan hayvanlara bu vericilerle östrus siklusunu senkronize etmek için
homon verilir.
**Genellikle her inekte
beş ve altı adet döllenen yumurta, verici ineğin uterusundan düzgün bir biçimde
suyla temizlenerek toplanır. Sonra bu embriyolar canlılık yönünden mikroskobik
olarak incelenir ve uygun ise ineğin yerine kullanılacak hayvanlara transfer
edilir veya daha sonraki bir tarihte transfer etmek için sıvı nitrojen içinde
dondurulur. Bu teknik, bütün tür çiftlik hayvanlarında kullanılır.
Embriyo transferi
tekniği ile türlerde genetik ilerleme, öncekinden daha hızlı olabilmektedir.
Mesela tek bir inek, teorik olarak yılda 25-30 buzağı üretebilir. Bu teknik,
belirgin olarak özelleşmiş yeteneklere ve uzmanlığa ihtiyaç gösterir ve ucuz
değildir, ancak maliyeti düşmekte ve bu işlem daha yaygın kullanılır hale gelmektedir.
**İlgili işlemler, in
vitro olarak (canlı vücudu dışında) iyi kurulan canlı embriyoların muayene
becerileri ile, mevcut bazı potansiyel ürkütücü beklentiler bulunan görüş
alanındadır. Mesela, günümüzde tek bir embriyoyu mikro cerrahi metodu kullanarak
iki embriyoya ayırmak ve özdeş ikiler üretmek mümkündür. Sonra da bu
embriyolardan birisinin donmuş olarak depolanabilmesi ve sonra da ikizine
transfer edilebilmesi, böylelikle de bir ineğin genetik olarak kendi özdeş kız
kardeşini doğurabilmesi akla uygun veya haya edilebilir bir durumdur. Bir
embriyo, iki embriyoya bölünebiliyorsa, İkinin dört, dördün sekiz, sekizin on
altı v.b. gibi bölünmesi uzun sürmeyecektir.
**Yolun biraz daha
ötesinde, fakat çok uzağında değil, embriyo cinsiyetini belirlemek üzere gen
bölme teknikleri uygulanabilecek ve embriyonun genetik özellikleri
değiştirilerek bir hayvan planlanıp düzenlenerek özel bir amaç için daha fazla
uygun hale getirilecektir. Biz belki de genetik zayıflıkları uzaklaştırabilir
ve daha sağlıklı ve daha verimli hayvanlar elde etmek amacıyla genetik olarak
hastalıklara direnç ilave edebiliriz. Günümüzde sınırlı olarak X ve Y
kromozomlarına bölünmüş sığır semeni bulunmaktadır, böylece buzağıların
cinsiyeti %90 doğrulukta önceden belirlenebilmektedir. Bu başarıların tümü
mümkündür. Ancak tüm bunlar, sorumlu uzman bilim adamlarınca hayvan türlerinin
refahı ve hakları bir bütün olarak göz önüne alınarak üretilmelidir. Bu bakış açısına göre, hayranlarda
embriyo transferine karar vermekteyiz, ancak aynı teknikler insan türü için de
uygulanabilmektedir.
0 Yorumlar